سایت آوای وزمتر

حیران خانم(پروین اعتصامی)جمهوری آذربایجان

حیران خانم شاعره ی آذربایجانی همانند پروین اعتصامی در شعر زبان کشور همسایه ـ جمهوری آذربایجان نام والامقامی دارد . از تاریخ تولد و فوت وی خبری در دست نیست . همین که آورده اند«درزمان جنگ ایران و روس عاشق جوانی می شود و نامزد او برای دفاع از خاک میهن به جبهۀ نبرد با قوای متجاوز روس شتافت و...» گفته شده که «وی با همسرعباس میرزا نایب السلطنه و مهدعلیا(مادرناصرالدین شاه)مکاتباتی داشته است .نامه های منظوم او خطاب به آنان در دیوانش است » از این شاعرۀ نام آور آذری اشعار بیشماری برجای مانده است که یک نمونه از غزل آذری وی در زیر خواهد آمد:

ای ستمگر منی رسوای جهان ائیله میسن

کؤزومون یاشینی چون دجله روان ائیله میسن

همنشین ائیله میسن دشمنی ای مایۀ ناز

رشگدن جانیم آلیب ، با غریمی قان ائیله میسن

گون کیمی عارضوه زلف چلیپانی سالیب

گونوگؤر ابر سیه آلتدا نهان ائیله میسن

نازیله ، عشوه ایله ، سیرا ائله ییب گلزاری

گؤستریب معجزه سن سرو روان ائیله میسن

بیرجانیم و ارایدی ای شوخ کی آلدین او زمان

اؤزگه جان داخی بو بی کسده گمان ایئله میسن

حسرت وصلین ایله ای مه من «حیرانی»

باشی یئرده ، گؤزو یولدا نگران ائیله میسن

ترجمه:

ای ستمگر مرا رسوای جهان کرده ای

اشکم را چون دجله روان کرده ای

ای مایۀ ناز ، دشمن را به همنشینی بر گزیده ای

به رشک ، جانم ستانده ای و دلم را خون کرده ای

زلف چلیپا را بر عارض خورشید وش ریخته ای

ببین چگونه خورشید را زیر ابر سیاه نهان کرده ای

با ناز به گلگشت بر آمده ای

و با معجزه سرو را روان کرده ای

ای دوست ، مراجانی بود که تو ستانده ای

آیا پنداشته ای این بی کس جان دیگری دارد!

حیران را از حسرت وصال خود ای ماه

سر بر خاک و چشم به راه و نگران داشته ای

میرزای همیشه تنها

مهری شیر محمدی

اشاره:

در سالروز شهادت میرزا کوچک خان جنگلی نگاهی انداخته ایم به میراثش ؛ از قیام آزادی خواهانه او تا خانه ـ موزه اش در رشت.

چهارشنبه ی گذشته همراه با اربعین حسینی ، ایرانیان یاد و خاطره بزرگ مردی را گرامی داشتند که رهبر نهضتی به نام جنگل بود؛ نهضتی که با طبیعت و آزادگی گره خورد و میرزایش ، کوچک خان جنگلی ، بزرگمردی شد که تاریخ ایران به آن افتخار کرد. آزادیخواهی که در مبارزه با بیگانگان و مزدوران داخلی ، آزادی و استقلال را برای میهن خود می خواست . درختان گیلان که به سرخی آذر می نشینند؛ اسطوره سیاووشی دیگر تداعی می شود . به 11آذر ماه که نزدیک می شویم ، مرگ دلخراش یونس استادسرایی ؛ تنها یاور غیر ایرانی اش ، گائوک آلمانی این سؤال را در اذهان پیش می آورد که چرا حرکت های عدالت خواهانه در ایران چنین سرنوشت تلخی داشته اند؟ سرنوشت نهضت جنگل هم کم از جنبش مشروطه نداشت و نطفه سربرآورده از خاکستر مشروطه در جنگل های گیلان یخ زد.

*علل شکست نهضت جنگل

«جمشید شمسی پور خشتاونی»، پژوهشگر در تاریخ جنبش جنگل ، در باره ریشه های پیدایش این نهضت می گوید: هسته اصلی این جنبش در گیلان، توسط اشخاصی نظیر غلامعلی باباماسوله و عبدالعزیز شریعتمدار تالشی به وجود آمد . بابا ماسوله به کمک برخی سران نهضت مشروطه تهران نظیر میرزا کوچک خان ، میرزا حسین خان کسمایی ، حاج احمد کسمایی و بهاءالدین املشی توانست هسته ی اصلی اتحاد اسلام را در گیلان پایه گذاری کند. این هسته ابتدایی منجرشد تعدادی از سران مشروطه تهران گرد هم آمده و پایه های نهضت جدید ، در اردیبهشت 1394 هجری شمسی در گیلان شکل بگیرد.

وی ادامه می دهد: بعد از قوام اتحاد اسلام ، مشروطه خواهان دیگری نظیر احسان خان دوستدار و خالو قربان ـ که دیدگاه کمونیستی داشتند ـ به جنبش پیوستند . در مرحله دوم بعد از مصالحه حاج احمد کسمایی با دولت و راهپیمایی بزرگ جنگلیان از غرب به شرق گیلان ، حسن خان آلیانی ، خان فومنات ، حامی اصلی نهضت شد.

شمسی پور، نهضت را به 3 دوره زمانی تقسیم کرده ، می افزاید : اولین مرحله ، حمایت های حاج احمد کسمایی ، خان کسما و گوراب زرمیخ بود ولی به دلیل اختلاف در شکل مبارزه با مشروطه خواهان پیرامون میرزا ، از نهضت جدا و پایگاه جنگلیان در کسما و گوراب زرمیخ متزلزل شد. مرحله دوم ، وقتی بود که جنگلیان پایگاه جدید خود در شرق گیلان جستجو و با راهپیمایی بزرگی به سمت تنکابن حرکت کردند و در پی حوادثی که منجر به تسلیم شدن دکتر حشمت شد، مجبور شدند دوباره به غرب گیلان برگشته و این بارمورد حمایت های مادی و معنوی معین الرعایا یعنی حسن خان آلیانی قرار گرفتند.

وی می گوید : مرحله سوم ، بهار 1299 هجری شمسی ، به بار نشستن فعالیت های نهضت بود. ابتدا رشت به تصرف جنگلیان قرار داشت . ولی بار دیگر اختلافات ایدئولوژیک میرزا ، با دیدگاه های کمونیستی احسان الله خان و خالو قربان ، منجر شد میرزا تبعید خود خواسته ای را به قعر جنگل های کیش دره داشته باشد. از اینجا به بعد عناصر نفوذی شکاف های ایجاد شده در نهضت را عمیق تر کردند.

*میرزا به دنبال اتحاد برابری ، عدالت و کاهش ظلم بود

این پژوهشگر می گوید : تابستان 1299 هجری شمسی فردی به نام حیدرعمواوغلی که دیدگاه های سنتی کمونیستی داشت و مخالف حرکت های افراطی احسان خان الله بود ، وارد نهضت شد  تا وفاق و همدلی بین آنها ایجاد کند، اما توطئه ملاسرا موجب اسارت وی شد و با دست به دست شدن 2 ماهه رشت بین نیروهای روس و انگلیس و قزاق های دولتی ، رشت فلج و نهضت در سراشیبی سقوط قرار گرفت.

شمسی پور که خود اهل روستای خشکنودهان آلیان است تاکید می کند : میرزا هیچگاه به دنبال جدا کردن گیلان از کشور نبود . او همانند دیگر مشروطه خواهان به دنبال ایجاد برابری ، عدالت و کاهش ظلم به کشاورزان بود و این حتی در مرامنامه هایی که بین میرزا و لنین رد و بدل شده ، به خوبی پیداست . میرزا دیدگاه های کمونیستی نداشت و اگر در مرحله ای راضی به توافق با روس ها شد ، نه با پذیرفتن دیدگاه های لنین ، بلکه با هدف جلوگیری از مداخله های انگلیس در امور کشور بود.

شمسی پور:اضافه می کند : انگلیس ضربه نهایی را به پیکره زخمی نهضت زد و با نفوذ دادن شخصیتی مانند سردار ثقفی به نهضت ـ که رئیس ژاندارمری رشت بود ـ توانست در حسن خان نفوذ کند. عملاً در ماه های آخر میرزا تصمیم گیرنده در نهضت نبود ، بلکه حسن خان آلیانی بود که بی خبرانه نقشه های سردار ثقفی را اجرا می کرد.در همین میان با پشت کردن روس ها به میرزا ، انگلیس با مهره دست نشانده اش رضا قزاق توانست یک جنبش مردمی دیگر را خفه کند.

*خانه میرزا و نمایش اسناد و روزنامه های جنگل

اگرچه یاران میرزا ، یک به یک به او پشت کردند و او تنها در گردنه گیلوندان یخ زد؛ ولی در خانه اش در محله استاد سرای رشت به روی همگان باز است.

خانه اش مخروبه ای بیش نبود و در شبی که مجوز تخریب آن صادر شد مرتضی شگفت ، شهردار فرهنگ دوست وقت رشت در جریان مجوز ساخت خانه قرار می گیردو مانع تخریب بیشتر می شود.این خانه نمونه ای در حفظ میراث تاریخی رشت است که با مشارکت های مردمی خودش را اداره کرد. شهرداری سال 1392 خانه را به یک مجموعه دار داد و مقرر شد در  طبقه همکف این خانه به طور ثابت اسناد نهضت جنگل نمایش داده شود.

«مهران اشراقی» مدیر این خانه ـ موزه درباره نمایشگاه های متعددی که در طبقه فوقانی خانه میرزا برپا کرده می گوید:خانه میرزا یکی از پتانسیل های گردشگری در استان گیلان است و برخی مسافران به کرات به این خانه سر می زنند و علت آن تنوع اسناد نمایش داده شده و تغییر اسناد در زمان های مختلف است.

وی می گوید : از سال 92 تاکنون ، 32 نمایشگاه تاریخی در خانه برگزار کرده ام .اگر این روزها به خانه میرزا سری بزنید نشریات نهضت جنگل ، بخش دیگری از وقایع را برای شما تشریح می کند.

منبع : روزنامه همشهری

کسی به داد این خانه نرسید

مهري شير محمدي

اشاره :

در بدنه ي مقاله  پژوهشگر سخت كوش  و  روزنامه نگار چيره دست

قزويني مقيم گيلان«سركار خانم مهري شير محمدي»از عزيزي به نام

«حسن آلياني» نام برده شده كه  هم نام جد خود «معين الرعايا» و در

 زيده ساكن بود. متأسفانه دو هفته ي قبل به علت بيماري ...به رحمت

خدا رفته است . روحش شاد و يادش گرامي باد.

 به مناسبت یکصدمین سال قیام نهضت جنگل به قصد دیدن خانه‌ای تاریخی به ماکلوان می‌رویم.به خانه‌ای که نماد مقاومت میرزاست وحالا فقط ستونی ازآن باقی مانده است...

به مناسبت یکصدمین سال قیام نهضت جنگل به قصد دیدن خانه‌ای تاریخی به ماکلوان می‌رویم. به خانه‌ای که نماد مقاومت میرزاست و حالا فقط ستونی از آن باقی مانده است.برای دیدن این خانه و بازماندگان نهضت جنگل باید به فومنات رفت. بعد از میدان اصلی شهر ماکلوان و در سمت راست، روستای خانوانه و پس از آن روستای بالا زیده است. مسجد صاحب‌الزمان بالازیده، بازسازی شده، اما درخت خُوج معروف آن (گلابی وحشی) در گوشه حیاط وجود دارد. این درخت خاطیان زیادی را به یاد دارد که بر تنه‌اش چوب زده‌اند و فلک کرده‌اند    .

«خورشید بر سنگفرش یکشنبه»منتشر شد

 خورشید برسنگفرش یکشنبه اثر دکتر رضا ترنیان شاعر نام آشنای گیلانی مقیم قزوین منتشر شد. این شاعر خوش قریحه ی گیلانی را جامعه شعری امروز کشور به خوبی می شناسد . از وی قبلن سه دفتر شعر چاپ شده است . «درخیابان های پر از نقطه چین» سال 81. «از صیادان کوسه ها و درختان خرما بپرسید» سال 83. «کلمات زیر بال کلاغان...» سال 88.

دفتر حاضر چهارمین اثر شاعر بوده که در فاصله های  فروردین الی اسفند 88 سروده شده که از طرف انتشارات معتبر مرسل منتشر یافته است.

ترنیان شاعری ست که سبک زبان خاص خود را همچون گذشته که به اقلیم خود توجهی ویژه دارد و هر بار با برشی از آن واگویه های پیرامونش را در شعر بسط و جلوه ی خاصی به آن داده است . مانیز یکی از شعرهای این دفتر که حال و هوای  گیلانی را با خود دارد تقدیم خوانندگان فهیم مان می کنیم:

گمنامند

به مرتضی و یاسمین

چیزی نخورده و مستم

و زلف یار که دیگر نیست

گره در گره های موی مصنوعی

چیزی نخورده و مستم

و دست یار

که شبیه باور دستم نیست

غریب خاطره ام

غریب باغ های ذهن

غریب بوسه های به مقصد نرسیده در باغ

چیزی نخورده و مستم

با زنم

همه ی مهربان هستم

و دستم

غریبه ای هست در نواهای قاسم آبادی

میان لای لالالای لای

«امان خوام بوشوم رشت

خوام بوشوم رشت

بو مام تا لاله دشت ...

درهای خاطره ای در حریم رنگی پوررضا:

«رحیم آباد و

هَی زَنه باد و هَی زَنه بادو..»

دل من در میان گره های موی مصنوعی

بادابادا مبارک بادی

در هوای باباکرم

که این لوطی نامیمون

که این کلای پهلوی

این کت وارفته در برابر شانه

چیزی نخورده و مستم

عرق برابر صورت

و چند برابر یک بوسه در سمت باغ های ذهن

و این سن ، رقص های جدیدی میان ما پاشد

و دست های ما

هنوز گمنامند...

ازمَثَل دوبیتی ،

تا سورخه گوله ناجه

اشاره:

دو دفتر شعری که ملاحظه می شود منتشر شده از شاعر گیلکی سرای شرق گیلان ،

حسینعلی  صادقی  سرشت  می باشد . شاعری که  توانسته  طی  سال ها  با پشتکار

مردمی  و اندیشه ای  که با  آنها  زیسته  و  در کنار زبان گیلکی (لهجه آستانه ای)

 داشته های پیرامون  خود  را  در  معرض  دید افکار عمومی قرار دهد.ناگفته نماند

از این شاعربلند آوازه ی آستانه اشرفیه مجموعه سی دی هایی منتشر شده است که

 از شاخصین آن مجموعه ی «زوار» می باشد. البته  از این  شاعر محبوب و خوش

قریحه ی  شرق  گیلانی  در آینده  نقدهایی  در  همین  تار  نما مشاهده خواهید نمود.

نقدی که در پی خواهد آمد تحت عنوان «شاعری در جستجوی خویش ...» از شاعر

 و نقاد چیره دست گیلان ـ عباس مهری آتیه که در وصف «سورخه گوله ناجه» قلمی

 نموده است در اختیار خوانندگان فهیم قرار می دهیم :

شاعری در جستجوی خویش

در فرهنگ بومی ولایتش

عباس مهری آتیه

به نظرم اگر در بررسی اثری ، مجموعه ای ، دیوانی ، تنها به عروض و قافیه و چند عنصر بدیع و بیان و معانی بسنده کنیم ، به افزایش ، جوهر جاودانی شعر را از دست نهاده ایم . چرا که شعر، هیچ نیست مگر نگارینه هایی از هستی و محیط پیرامون مان ؛ که بر بوم صور خیال شاعرانه ، به زیبایی می نشیند. پس در تحلیل شعر هم ، جز از زیباشناسی تجربی و روانکاوی هنری و روانکاوی هنری ، چیزی بیشتر خواستن ، در حیطه انتظار من نیست ...

و این در توان شاعران است که به ضرب آهنگ ذاتی واژه ها نزدیک شده ، ارزش زیبا شناختی را در روابط اشیاء و اعیان جستجو گر باشند. رابطه های پنهان مانده بر انسان که بین اشیاء و انسان و طبیعت برقرار است و ... این را تنها شاعران می توانند به کشف و شهودش نایل شوند... و این بار با حفظ معاصر بودن رابطه شان با همه اشیاء محیط...

حسینعلی صادقی سرشت از آن گروه شاعران گیلک زبان است که به این توان نزدیک گردیده و به تناسبی ، یا به قیاسی با شاعران گیلک زبان می توانم اذعان کنم ایشان توانسته به برکت جستجو در توان خویش و دقت در ضرب آهنگ واژه ها و رنگ آمیزی موفق عناصر طبیعت ، به تنوعی که روحش در حُزن و شادمانی طلب می کند، توفیق یافته است. صادقی سرشت را اولین بار به وساطت راهنمایی دوست بزرگوارم جناب جکتاجی بزرگ ، شناختم ؛ که برای مجال جستجویی در اندیشه شاعرانه اش ـ که همشهری بودیم و ناشناس به هم ـ معرفی گردیده بود. آن روزها ، هرگز به گمانم خطور نمی کرد او بتواند این اندازه پرقدرو توان در حوزۀ شعر شود. این سال ها که شعرش را در تریبون های ادبی استان می شنوم ، احساس می کنم چه اندازه قد کشیده و رشد کرده است . شاعری که به ارزش های لفظ پی برده و راز زیبایی شناسی در چینش واژگان را شناخته است .