باده پيمودن و راز از خط ساقي خواندن             خرم از عيش نشابورم و خيامي ها

حريفا !             

رو چراغ باده را بفروز           

شب با روز يكسان است     

                            ( اخوان ثالث 1383 : 109 )

جبر

از محوري ترين مضامين در رباعيات خيام جبر است ، ريشه ي اين تفكر پيش از خيام به شاهنامه ي فردوسي و پيش از آن به فرهنگ ايرانِ پيش از اسلام مي رسد . فردوسي نيز در زمينه ي جبر و تاثير قضا و قدر بر سرنوشت انسان نمونه هاي درخشاني دارد :

هژبر جهان سوزو نر اژدها                     ز دام قضا هم نيابد رها

                                                                      ( شاهنامه فردوسي 1369 : 789 )

اما در هر حال پر رنگ تر بودن جنبه هاي حماسي شاهنامه فردوسي اين بخت و اقبال را براي رباعيات خيام فراهم آورده كه با اين مشخصه ي فكري نامبردار شوند :

چون روزي و عمر بيش و كم نتوان كرد                  خود را به كم و بيش دژم نتوان كرد

كار من و تو چنانكه راي من و تست                      از موم بدست خويش هم نتوان كرد 

                                                                                        ( خيام 1374 : 52 )

در شعر معاصر نيز به نمونه هاي زيبايي از اين دست بر مي خوريم :

و سر انجام گل كوزه گران خواهي شد                 هرچه را خلق بر آنند همان خواهي شد

                                                                        ( حميدي شيرازي 1367 : 138 )

از خلد براه آورد ، انباز من است اين درد                 تا پا نكشم زين جا ، مي سوزم و مي سازم

                                                                                      ( بهار 1365 : 138 )

توجه شاعران معاصر به روح خيامي كه انعكاسي از انديشه هاي پيش از اسلام در ايران است ، تداوم بخش انديشه هاي كهن و اندرزها و حكمت هايي است كه از زبان شاهان و پهلوانان و حكيمان ايراني مانند بزرگمهر مي شنويم ، مانند ؛ بي وفايي و بي اعتباري دنيا ، پيشه كردن داد و دانش ، دل نبستن به دنيا و .... كه اغلب در قالب جملاتي كوتاه بيان شده و ماندگاري ادبي يافته اند . و در حقيقت استقبال شاعران از فضاهاي فكري اينچنين ، توجهي است كه به حكمت اصيل ايراني نشان مي دهند . حكمتي كه دوره هاي مختلف به گونه هاي مختلف بروز و ظهور مي كند و هر بار در شعر شاعري زندگي تازه اي از سر مي گيرد .

كتابنامه

اخوان ثالث.م.اميد.[اخوان ثالث ،مهدي]. 1375 . آخر شاهنامه، چ9 ، تهران:مرواريد .

اخوان ثالث.م.اميد.[اخوان ثالث ،مهدي]. 1383 . زمستان،چ15، تهران:زمستان .

اسلامي ندوشن ، محمد علي . 1355 . جام جهان بين ( مجموعه ي مقالات ادبي ) ، تهران : توس .

بهار ،محمد تقي . 1365 .ديوان بهار، چ2 ، تهران:علمي .

رودكي ، جعفربن محمد . 1378 .  رودكي ، چ 17 . به كوشش خليل خطيب رهبر ، تهران : صفي عليشاه .

شهريار ، [ بهجت تبريزي ،محمد حسين] . 1371كليات ديوان شهريار، چ14 ،تهران:زرين/نگاه .

حميدي شيرازي،مهدي . 1367 .ديوان حميدي،تهران:پاژنگ .

خيام نيشابوري ، حكيم عمر . 1374 . رباعيات خيام نيشابوري ، چ 3 ، به كوشش نسا حمزه زاده ،  تهران : طلايه .

فردوسي ،ابوالقاسم حسن. 1369،شاهنامه فردوسي،به كوشش ژول مول،ترجمه جهانگير افكاري،چ4،تهران:شركت سهامي كتابهاي جيبي.

منزوي،حسين . 1385 . تيغ وترمه وتغزل،چ5، تصحيح:مهدي خطيبي، تهران:نشرآفرينش.

ميرزاده عشقي . 1364 .ديوان ميرزاده عشقي ،به كوشش هادي حائري،تهران:جاويدان .

هدايت ، صادق . 1377 . مقدمه اي بر رباعيات خيام . تهران : تاخ .